Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) blog sayfasında yayımlanan bir tahlilde, Türkiye’nin ihracatında eser ve ülke çeşitliliğinin arttığı ortaya koyulurken ihracat yapısının daha sağlam hâle geldiği, eser ve bilhassa ürün-ülke sayısındaki artışın Türkiye’nin global ticarete entegrasyonunun güçlendiği değerlendirildi.
TCMB’de uzman yardımcısı olarak nazaran yapan Enver Sait Kurtaran ve Didem Yazıcı tarafından kaleme alınan “Türkiye’nin İhracat Çeşitliliği” başlıklı blog yazısı, Merkezin Güncesi sayfasında yayımlandı.
Yazıda ayrıyeten, ihracatın istikrarlı dağılmasının dış şoklara karşı direnci artırdığı da belirtildi.
TCMB’nin blog yazısında şunlar denildi:
Küresel ticaretin jeopolitik gelişmeler, gümrük vergileri yahut finansal şoklar üzere nedenlerle kesintiye uğradığı periyotlarda, ihracatı hudutlu sayıda eser ya da bölgede ağırlaşan ülkeler gelişmelerden daha fazla etkileniyor. Bu nedenle, ihracatta eser ve pazar çeşitliliği sağlamak bu çeşit şoklara karşı dayanıklılığı artırıyor. Bu blog yazısı Türkiye’nin ihracat çeşitliliğinin vakit içerisindeki gelişimini, gelişmekte olan seçili ülkelerle mukayeseli olarak inceliyor.
2013-2024 periyodunda Türkiye’nin ihracat gerçekleştirdiği farklı eser ve ürün-ülke sayısını 12 haneli GTİP (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) ayrımını kullanarak hesaplıyoruz. Buna nazaran, ihracatı yapılan eser sayısı bu devirde 10.487’den 10.810’a yükselirken ürün-ülke kombinasyonu ise yüzde 40’ın üzerinde artarak 167.459’dan 236.864’e çıkmış. Bu durum Türkiye’nin ihracat ağının daha kompleks ve daha sağlam hâle geldiğine işaret ediyor.
Öte yandan bu artış, ihracatı yapılan eser ya da ürün-ülke sayısının global çapta da yükseldiği bir durumda, Türkiye’nin ihracat çeşitliliğini artırmada başarılı olup olmadığını tam olarak yansıtmayabilir. Keza, Türkiye’nin ihracat çeşitlendirmesindeki durumunu daha uygun anlamak için öbür ülkelerin ihracat çeşitliliği gelişimini de dikkate almak gerekir. Bu çerçevede, Türkiye ve seçili gelişen iktisatların ihracatındaki eser ve ürün-ülke sayılarının tüm dünyada ihracatı gerçekleştirilen eser ve ürün-ülke sayılarına oranını karşılaştırıyoruz. Altı haneli HS (Harmonize Sistem) eser sınıflaması ayrımında Grafik 2 ve 3’te sunduğumuz kıyaslamalarda kırmızı barlar 2013 yılını, siyah noktalar ise 2023 yılını gösteriyor.
İhracat yapılan eser sayısına bakıldığında 2023 yılında Türkiye, dünyada ihracata husus olan eserlerin yaklaşık yüzde 84’ünün ihracatını gerçekleştirebiliyor. Kümedeki öteki ülkelere nazaran yüksek olan bu oran 2013 yılına nazaran 4,3 yüzde puan artmış. İhracat yapılan ürün-ülke sayısına bakıldığında ise, Türkiye hem 2013 yılında hem de 2023 yılında kıyas kümesinde yer alan ülkelerin hayli üzerinde bir performansa sahip. 2023 verisini yorumlamak gerekirse, global olarak ihracat yapılan ürün-ülke bazında her 100 pazarın 22’sinde Türkiye de yer alıyor. 2013 yılında Türkiye’nin her 100 pazarın 16’sında olduğu düşünüldüğünde, bu alanda kayda paha bir güçlenme olduğu söylenebilir.
Ürün-ülke sayısı ihracat çeşitliliğinin bir göstergesi olsa da ihracatın dağılımını tam manasıyla göstermiyor. Bir ülke çok sayıda eseri çok sayıda ülkeye ihraç etse de ihracatta belli ağırlaşmalar yaşayabilir. Bu nedenle, her ülkenin ihracatındaki birinci 10 eser, birinci 10 ülke ve birinci 10 ürün-ülke ikilisinin toplam ihracattaki hisselerini 2013 ve 2023 yılları için hesaplıyoruz. Buna nazaran Türkiye hem eser hem ülke hem de ürün-ülke ağırlaşmasında ilgili iki periyotta de en az ağırlaşmaya sahip ülkeler ortasında yer alıyor.
Daha düşük bir endeks pahası ihracatın daha istikrarlı dağıldığını ve ağırlaşmanın az olduğunu gösteriyor. Buna nazaran birebir kümede Türkiye, eser bazında en az ağırlaşmaya sahip ikinci ülke iken, ülke ve ürün-ülke kategorilerinde ise en az ağırlaşmaya sahip ülke. Bu durum, tahlile mevzu ülkelere kıyasla Türkiye’nin ihracatının muhakkak bir eser kümesine yahut ürün-ülke ikilisine yüksek derecede bağlı olmadığını, bir öteki tabirle çeşitlenmedeki görece yeterli performansını gösteriyor.
Son olarak, her ülke için 2013-2023 periyodu ortalama ihracat artışında ürün-ülke seviyesinde yeni pazarların (yayılma marjı) ve mevcut pazarlardaki ihracat artışlarının (yoğunlaşma marjı) katkısını hesaplıyoruz. İlgili ülkeler ortasında ortalamada ihracatı en fazla büyüyen ikinci ülke olan Türkiye, tıpkı vakitte yayılma marjının en fazla katkı sağladığı ülke pozisyonunda. Bu ise, Türkiye’nin hem yeni eser ve pazarlarla ihracatını genişletmede hem de mevcut satış münasebetlerini derinleştirmede görece uygun performans sergilediğine işaret ediyor.
Özetle, datalar Türkiye’nin ihracatında eser ve ülke çeşitliliğinin arttığını ortaya koyarken ihracat yapısının daha sağlam hâle geldiğini ima ediyor. Eser ve bilhassa ürün-ülke sayısındaki artış Türkiye’nin global ticarete entegrasyonunun güçlendiğini gösteriyor. Ayrıyeten ihracatın istikrarlı dağılması, dış şoklara karşı direnci artırıyor. Son olarak, ihracat çeşitliliği değerli bir ölçüt olmakla birlikte, ihracat performansındaki genel güzelleşmeyi daha düzgün ölçmek için katma paha ve teknoloji düzeyindeki gelişmeleri de ayrıyeten dikkate almakta yarar var.
