1945 ile 1955 yılları ortasında İsveç’in Lund kentindeki Vipeholm Hastanesi’nde yürütülen ‘çürük diş deneyi’ tarihin en tartışmalı deneylerinden biri olarak hafızalarda yer edindi. Zihinsel engelli çocukların acılar içinde kıvranmasına neden olan bu deneye dair ayrıntılar kan dondurucu.
20’nci yüzyılın birinci yarısında gerçekleştirilen kimi deneyler, sadece enteresan ve tuhaf olarak adlandırılmakla kalmıyor tıpkı zamanda ‘etik dışı’ olmasıyla göze çarpıyor. Toplumsal sınıflar ve tabakalaşmaya nazaran bu deneyler ekseriyetle ailesi olmayan, ekonomik gücü olmayan ve en kıymetlisi zihinsel mahzuru bulunan şahısları maksat almıştı. Tarihin büyük kısmında, zihinsel engelli şahıslar tedavi edilmek yerine büsbütün dışlandı, ihmal edildi ve istismara maruz kaldı. Çoğunlukla ‘en fazla sebzelerden biraz daha akıllı’ görülen zihinsel engelli beşerler akıl tutulması yaşatacak deneylerde kullanıldı.
İsveç’in Lund kentinin çabucak dışında bulunan Vipeholm Enstitüsü de bu deneylere paydaşlık eden yerlerden biriydi. 1935’te temelleri atılan ve ‘ileri derecede zihinsel ve gelişimsel engelleri’ olan bireylerin barındırılacağı bir yer olarak tasarlanan bu yerde hastalara uygulanan muamele dehşet vericiydi. Hastalar, yaramazlık yaparsa buz banyosuna sokuluyor, birçok vakit yataklarına bağlı kalıyor ve aşağılanıyorlardı.
DİŞ ÇÜRÜKLERİNİ ARAŞTIRMAK İÇİN HASTALARI KULLANDILAR
1940’lı yıllarda İsveç’te araştırmacılar, toplumdaki yüksek diş çürüğü oranlarına neyin sebep olduğunu bulmaya çalışırken gözünü bu enstitüye dikti. İsveç hükümeti bu değerli sıhhat problemini çözmek için araştırmalarını sürdürürken henüz şeker ile diş çürüğü ortasındaki ilişki kesin olarak kurulmamıştı. Birtakım uzmanlar çürüklerin hastalık yahut öbür beslenme faktörlerinden kaynaklandığı kanısına varmıştı.
1945 yılına gelindiğinde İsveç’teki hükümet, şeker ile diş çürüğü ortasındaki ilişkiyi test etmek için bir dizi deney başlattı ve bu deneyleri Vipeholm Enstitüsü’nde yapmaya karar verdi. İlk 2 yıl boyunca deneklere A, C ve D vitaminleri ve florür tabletleri içeren düşük nişastalı bir diyet verildi. Diyet kapsamında öğün ortalarında atıştırma yapılmasına müsaade verilmedi ve diş sıhhatleri tabipler tarafından yakından takip edildi. Bu iki yılın sonunda iştirakçilerin yüzde 78’inde rastgele bir yeni çürük gelişmedi. Daha sonra ikinci kademeye geçtiler ve araştırmacılar diyetlere şeker ekledi.
O periyotta bir İsveçlinin tükettiği şekerin tam 2 katını hastaların diyetlerine ekleyen hekimler, denek kümelerini 3’e ayırdı. İlk kümeye yemekleriyle birlikte yapışkan ekmek yani tatlı çörekler üzere yiyecekler verildi. İkinci küme ise şekeri içecek olarak tüketti. Üçüncü kümeye her öğün ortasında çikolata, şekerleme ve karamel üzere yapışkan şekerler verildi. Birinci 2 kümenin dişlerinde rastgele bir sorun oluşmazken 3’ncü kümedeki çocukların dişleri simsiyah oldu ve acılar içinde kıvrandı. Araştırmacılar ‘düşük işlevli’ gördükleri çocukların dişlerini tedavi de etmedi. Araştırmacılar, inceledikleri çocuklara yıllar sürecek bir acı bıraktı.
