İSTANBUL (İGFA) – Göçmen olmak, toplumda azınlık pozisyonunda bulunmak, sosyoekonomik olarak dezavantajlı bir bölgede yaşamak bile şizofreni riskini artırabiliyor. Şizofreni, düşünce, algı, his ve davranışlarda bozulmalara yol açan kronik ve epizodik seyirli bir psikiyatrik hastalıktır. Çoklukla ergenliğin sonları yahut genç erişkinlik periyodunda başlar.
Ancak hastaların en büyük sorunu, hastalığın kendisinden çok toplum tarafından damgalanmak! Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi’nden Prof. Dr. Alp Üçok, yıllardır şizofreni hastalarıyla çalışan bir uzman olarak bu bahiste değerli ihtarlarda bulunuyor:
“KİMSE UYGUN ŞEYLER YAPTIĞIMIZI GÖREMEYECEK, TOPLUM BİZİ YALNIZCA MAKUS HABERLERDE GÖRÜYOR”
Prof. Dr. Üçok; “Şizofreni, diyabet ya da hipertansiyon üzere kronik bir hastalık. Lakin bu tedavi edilemediği manasına gelmiyor. Tedavisi mümkün lakin toplumdaki önyargılar nedeniyle hastalar doktora gitmekten çekiniyor, tedaviye direnç gösteriyor. Prof. Dr. Alp Üçok, bir İngiliz hastanın “İnsanlar bizim âlâ bir şey yaptığımızı asla göremeyecek. Zira biz yalnızca makûs haberlerle medyaya yansıyoruz.” sözlerinin çok manalı ve durumu en net ortaya koyan tabir olduğunun altını çiziyor.
Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Alp Üçok; Şizofreni hastaları işinde başarılı olabilir, olağan bir hayat sürebilir. Lakin haberlerde ya da toplumda daima olumsuz örneklerle anıldıkları için, beşerler bu gerçeği göremiyor. Halbuki şiddet içeren pek çok olayın ardında ruhsal bir hastalık bulunmuyor. Türkiye’de her yıl birçok bayan şiddete maruz kalıyor, öldürülüyor lakin faillerin büyük çoğunluğu psikiyatrik hasta değil! Buna karşın şizofreni hastaları haksız bir biçimde damgalanıyor.
ESRAR kullanımı VE çocukluk TRAVMAlrı; en değerli çevrwsel risk etkenlerinden
Şizofreninin görülme oranı yüzde 1, lakin ailesinde hastalık hikayesi olanlarda bu oran yüzde 10’a çıkıyor. Yani genetik faktörler tesirli lakin tek başına belirleyici değil.
Prof. Dr. Alp Üçok, bu durumda en büyük risk faktörlerinden birinin madde kullanımı olduğunu belirtiyor:
“Esrar kullanımı dünyada yaygınlaşıyor lakin ziyanları göz gerisi ediliyor. İnsanlara tedavi için ilaç kullanmasını öneriyor, ‘Ben kimyasala karşıyım’ diyorlar lakin esrarın içindeki kimyasalları bilmiyorlar.”
Esrarın yanı sıra, çocukluk çağı travmaları da şizofreni riskini artırıyor. Fizikî ve duygusal ihmal, çocukluk devrinde maruz kalınan şiddet ya da cinsel travmalar, beynin gerilime yansısını değiştirerek ilerleyen yıllarda psikoza yol açabiliyor.
Prof. Dr. Alp Üçok: Her yüz şahıstan biri hayatı boyunca bu hastalığa yakalanma riski taşır. Lakin hastaların ailelerinde görülme sıklığı yüzde 10’a çıkıyor. Yani her 10 hastanın 1’inin ailesinde hastalık görülüyor. Genetik mutasyon dediğimiz gen yapısındaki değişiklikler de hastalığa yol açabiliyor. Genetiğin bir rolü var fakat çevresel faktörlerin de rolü var. En kıymetli faktör unsur kullanımı. Maalesef esrar dünyada yaygınlaşırken esrarın ziyanlı olduğuna dair inanç da azalıyor. İnsanlara ilaç veriyoruz “Ben kimyasala karşıyım” diyor fakat esrarın içinde kimyasal olduğunu bilmiyor. Ama kimi şahıslarda esrar kullanımını bıraksa bile psikoz devam ediyor. Ayrıyeten toplumda artan cinsel, fizikî, duygusal travmalar. Bunlar yeniden çocuğun küçükken şiddete maruz kalması, cinsel şiddete maruz kalması, temel duygusal ve fizikî gereksinimlerinin ihmal edilmesi de depresyona yol açtığı üzere psikoza da yol açabiliyor. Bu bedenin verdiği hormonal yansıları etkiliyor ve kortizol salımındaki ölçü artıyor ve onu tehditten korumak için işleyen sistem artık berbata çalışmaya başlıyor. “Çocukken sevgi görmedim” üzere sözler yaygın ancak bunlar sahiden önemli boyuttaysa psikoz riskini arttırıyor. Artıyor mu dersek? Şizofreniye yol açan ömür şartları artıyor. Şiddet, husus kullanımı, büyük kentlerde yaşamak bunlar şizofreniyi arttırdığı için şizofreni görülme oranı da artıyor olabilir. Buna paralel olarak dramatik bir artış yok. Zira tek bir sebebe bağlamak mümkün değil. Mesela varlıklı bir semtte düşük hayat şartlarında yaşıyor olmak da şizofreni riskinde artışla bağlı. Azınlık pozisyonunda olmak, göçmen olmak, farklı bir dini yahut etnik kümeye sahip olmak şahısta psikoz riskini arttırıyor. Bunun nedeni beyindeki gri unsurun daha ince olduğu görülüyor. Bunlar daima hormonal ve genetik değişiklikler. Olay yalnızca anneden babadan doğarken olanlar değil. Gelir dağılımındaki adaletsizlik, eğitim eşitsizliği, azınlık olmak da risk etkeni olabiliyor. Yani şizofreni “Sevilmedi, ilgi görmedi, memnun olamadı” üzere muğlak tabirlerle değil nitekim net, ölçülebilir risk etkenlerinin bir ortaya gelmesiyle ortaya çıkabiliyor.
BİLİMSEL GERÇEK: ŞİZOFRENİ TEDAVİ EDİLEBİLİR, HAYAT DEVAM EDER
Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi Psikiyatri Uzmanı Dr. Erhan Yüksek, Dünya Sıhhat Örgütü’nün gerçekleştirdiği ve 15 ile 25 yıl süren Uluslararası Şizofreni Çalışmasına dikkat çekiyor: çalışma, şizofreninin güzelleşme potansiyeli yüksek bir hastalık olduğunu güçlü biçimde ortaya koymaktadır. Bu çalışma kapsamında 16 farklı ülkeden yüzlerce hasta, 15 ila 25 yıl boyunca takip edilmiş ve çarpıcı sonuçlar elde edilmiştir.
Dr. Erhan Yüksek; “İyileşme, yalnızca semptomların kaybolması değil; kişinin üretken, manalı ve irtibatlı bir ömür sürmesidir.”
Çalışmanın öne çıkan bilgileri şunlardı: Kolombiya’nın Cali kentinde deneklerin üçte ikisi takip sırasında tam vakitli çalışırken, İngiltere’nin Nottingham kentinde deneklerin %60’ından fazlası tüm psikotik semptomlardan arındığı görülmüştür. İngiltere örneğindeki güçlü sonuçlarda; Bilhassa Toplum Ruh Sıhhati Ekipleri’nin multidisipliner yapıda organize edilmesi ve uzun müddetli takibi sağlaması kıymetli bir rol oynamıştır. Bu çalışmaya nazaran birinci periyotta güzelleşmeyen hastaların bile %15 geç devirde güzelleşme göstermiştir.
İlaç tedavisi alan, bilhassa gelişmekte olan ülkelerde yaşayan bireylerin, güçlü aile bağları ve toplumsal takviye sayesinde daha yüksek oranda fonksiyonel güzelleşme gösterdiği görülmüştür.
Bu bilgiler, şizofreninin yalnızca biyolojik değil, toplumsal bir hastalık olduğunu; doğru takviyeyle güzelleşme potansiyelinin çok yüksek olduğunu gösteriyor.
Şizofreni, dalgalı seyreden ve değişime açık, dinamik bir süreçtir. Bu çalışma, şizofreni hastalarının büyük bir kısmının vakitle belirtilerinden kurtulabildiğini, toplumsal hayata dönebildiğini ve üretken bir hayat sürdürebildiğini göstermektedir. Şizofreni ile ilgili olumsuz ön yargılar maalesef düzgünleşme hikayelerinin bile paylaşılmasının önünde pürüzdür. Fakat bilimsel datalar artık çok daha net bir biçimde şunu söylemektedir: Şizofreni, yanlışsız vakitte ve yanlışsız formda ele alındığında, umut vadeden bir düzgünleşme süreci barındırır.
Sonuç olarak; şizofreni, toplumun yüzleşmesi gereken bir sıhhat meselesidir. Tedavi edilebilir, iyileşme mümkündür, yaşam devam eder. Lakin damgalama ve önyargılar, bu süreci yavaşlatır.
ŞİZOFRENİ Belirtileri üç ana kümeye ayrılır:
1. Pozitif Belirtiler (zihinsel fonksiyonların bozuk çalışmasının sonucu olan belirtiler):
· Varsanılar (halüsinasyonlar): En sık işitsel halüsinasyonlar (sesler duyma)
· Sanrılar (hezeyanlar): Gerçek dışı, sabit inançlar (örneğin takip edildiğini düşünme)
2. Negatif Belirtiler (normal zihinsel fonksiyonların eksik, azalmış biçimde çalışmasının sonuçları):
· Duygulanımda küntleşme (yüzdeki his sözlerinin silinmesi)
· Toplumsal çekilme
· Konuşmada fakirlik
3. Bilişsel Belirtiler:
· Dikkat dağınıklığı
· Bellek ve yürütücü fonksiyonlarda bozulma
· Fikir organize etmede güçlük
Psikotik periyot, hastalığın alevlenme evresidir. Bu periyotta birey;
· Gerçeklik algısını kaybedebilir,
· Olmayan sesleri duyabilir,
· Gerçek dışı kanılara kesin biçimde inanabilir,
· Etrafla irtibatı bozulur.
Bu periyotta hasta korkulu, içine kapanık ya da ajite olabilir. Lakin tedaviyle birçok vakit bu belirtiler gerileyebilir ve kişi fonksiyonel yaşama dönebilir.
