Otizm spektrum bozukluğunun (OSB) bir alt tipi olarak kabul edilen Asperger sendromu, başka OSB cinslerinden lisan ve bilişsel gelişimde bariz bir gecikme olmamasıyla ayrılır. Çoklukla olağan hatta kimi durumlarda üstün zeka düzeylerine sahip bireylerde görülür.
Asperger sendromu, nörogelişimsel bir farklılık olup, bireyin toplumsal etkileşim, irtibat ve davranış biçimlerini kendine has formlarda etkileyen bir durumdur. Asperger sendromu olan bireylerde görülen belirtiler bireyden şahsa farklılık gösterebilir, lakin genel olarak aşağıdaki alanlarda besbelli özellikler gözlemlenir.Tek bir bahse odaklanmış ağır ilgileri ise o hususta özel maharet ve yetenek geliştirmelerini sağlıyor. Asperger sendromu olanlar ekseriyetle öbürleri ile bağlantı kurmakta zorlanırken, bu bireylerin zeka sorunu bulunmuyor hatta zeka seviyeleri ortalamanın üzerinde olabiliyor.
SOSYAL ETKİLEŞİMDE YAŞANAN ZORLUKLAR
- Başkalarının hislerini ve niyetlerini anlamakta (empati kurmakta) zorlanma.
- Sosyal ipuçlarını (mimikler, vücut lisanı, ses tonu) yorumlamakta zahmet çekme.
- Göz teması kurmaktan kaçınma yahut çok yoğun/garip bir biçimde göz teması kurma.
- Sosyal ortamlarda nasıl davranmaları gerektiği konusunda baş karışıklığı yaşama.
- Arkadaşlık kurmakta ve sürdürmekte zorlanma.
- Sosyal olarak uygun reaksiyonlar vermekte zorlanma.
SINIRLI İLGİ ALANLARI
Asperger sendromu olan bireylerde belli hususlara ağır ve takıntılı bir ilgi duyma durumu görülür. Bu ilgi alanları sıra dışı yahut dar olabilir.
- İlgi duydukları hususlar hakkında derinlemesine bilgi sahibi olma ve bu mevzuda uzun mühlet konuşma eğilimi.
- Rutine sıkı sıkıya bağlılık gösterme ve değişikliklere karşı huzursuzluk yaşama.
TEKRAR EDEN DAVRANIŞLAR
Bu bireylerde davranışların ve konuşmaların tekrar ettiği çok sık görülür.
- El çırpma, sallanma, parmak şıklatma üzere tekrarlayıcı motor hareketler
- Nesneleri belli bir formda düzenleme yahut sıralama üzere tekrarlayıcı davranışlar.
- Belirli sözleri yahut cümleleri tekrar etme (ekolali).
KONUŞMA VE İRTİBAT GERİLİĞİ
Asperger sendromuna sahip bireyler geniş bir söz dağarcığına sahip olmalarına karşın, lisanın mecazi, ironik yahut esprili kullanımlarını anlamakta zorlanırlar. Konuşmalarında monoton bir ses tonu yahut alışılmadık bir ritim kullanırlar. Sohbetleri tek taraflı sürdürme eğilimindedirler ve diğerlerinin ilgi alanlarını dikkate almakta zorlanırlar. Ekseriyetle soru sormakta ve kendi kendilerine sohbet başlatmakta zorlanırlar.
DUYGUSAL HASSASİYET
Bazı Asperger sendromlu bireylerde sakarlık, dengesizlik yahut ince motor maharetlerde zorluklar görülebilir.
ASPERGER SENDROMUNUN NEDENLERİ
Asperger sendromunun kesin nedenleri şimdi tam olarak anlaşılamamıştır. Fakat genetik faktörlerin kıymetli bir rol oynadığı düşünülmektedir. Çevresel faktörlerin de yatkınlığı olan bireylerde sendromun ortaya çıkmasında tesirli olabileceğine dair kimi araştırmalar bulunmaktadır.
- Genetik faktörler
Aile hikayesinde otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin bulunması, Asperger sendromu riskini artırabilir. Birden fazla genin etkileşimi sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir. - Çevresel faktörler
Hamilelik sırasında yahut doğumda yaşanan kimi komplikasyonlar, enfeksiyonlar yahut toksinlere maruz kalma üzere çevresel faktörlerin de riski artırabileceğine dair birtakım araştırmalar bulunmaktadır, lakin bu bahiste kesin bir delil şimdi yoktur.
ASPERGER SENDROMU İÇİN RİSK FAKTÖRLERİ
Asperger sendromu için bilinen en kıymetli risk faktörü aile hikayesidir. Ailede otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin bulunması, bir sonraki jenerasyonda Asperger sendromu görülme mümkünlüğünü artırır. Bunun dışında, ileri baba yaşı üzere birtakım demografik faktörlerin de küçük bir risk artışına neden olabileceğine dair birtakım çalışmalar bulunmaktadır, lakin bu mevzuda daha fazla araştırmaya muhtaçlık vardır.
ASPERGER SENDROMU TANISI NASIL KONULUR?
Asperger sendromu tanısı, çoklukla çocuk psikiyatristleri, nörologlar ve özel eğitim uzmanlarından oluşan multidisipliner bir takım tarafından yapılan kapsamlı bir kıymetlendirme süreci sonucunda konulur.
Gelişimsel hikaye ve aile hikayesi: Bireyin doğumundan itibaren gelişimsel kilometre taşları, toplumsal etkileşim, irtibat maharetleri, ilgi alanları ve davranış örüntüleri hakkında detaylı bilgi alınır. Ailede misal durumların olup olmadığı sorgulanır.
Davranışsal müşahede: Bireyin toplumsal ortamlardaki davranışları, irtibat biçimi ve ilgi alanları direkt gözlemlenir.
Standartlaştırılmış kıymetlendirme araçları: Otizm spektrum bozukluklarını pahalandırmak için özel olarak geliştirilmiş ölçekler ve testler uygulanır (örneğin, ADOS-2, ADI-R). Bu testler, toplumsal etkileşim, irtibat, tekrarlayıcı davranışlar ve sonlu ilgi alanları üzere temel alanları kıymetlendirir.
Fiziksel ve nörolojik muayene: Altta yatan öteki tıbbi durumların olup olmadığını belirlemek için fizikî ve nörolojik muayene yapılabilir.
Psikolojik kıymetlendirme: Bilişsel yetenekler, öğrenme tarzı ve eşlik edebilecek öbür psikiyatrik durumlar (kaygı, depresyon vb.) kıymetlendirilebilir.
Tanı süreci vakit alabilir ve farklı uzmanların işbirliğini gerektirebilir. Erken teşhis, uygun takviye ve müdahalelerin erken başlaması için kıymetlidir.
ASPERGER SENDROMUNUN TEDAVİSİ VAR MI?
Asperger sendromunun kesin bir tedavisi yoktur, zira bu bir hastalık değil, nörogelişimsel bir farklılıktır. Lakin, Asperger sendromlu bireylerin hayat kalitesini artırmak, toplumsal ahenklerini desteklemek ve potansiyellerini en üst seviyeye çıkarmak için çeşitli müdahale ve takviye sistemleri uygulanır.
- Sosyal maharet eğitimi: Bireylere toplumsal etkileşimde daha başarılı olmaları için gerekli maharetleri öğretmeyi hedefler. Rol oynama, model alma ve geri bildirim üzere teknikler kullanılır.
- Dil ve irtibat terapisi: Lisanın pragmatik kullanımını (sosyal bağlamda lisan kullanımı), soyut kavramları, ironiyi ve espriyi anlamalarına yardımcı olur.
- Davranış terapisi: Tekrarlayıcı ve kısıtlayıcı davranışlarla başa çıkmalarına, duygusal düzenlemelerini geliştirmelerine ve daha uyumlu davranışlar sergilemelerine yardımcı olur. Uygulamalı Davranış Tahlili (ABA) üzere teknikler kullanılabilir.
- Ergoterapi: Duyusal hassasiyetlerle başa çıkmalarına, motor maharetlerini geliştirmelerine ve günlük hayat aktivitelerinde daha bağımsız olmalarına dayanak olur.
- Konuşma terapisi: Dil ve konuşma problemleri yaşayan bireylere yardımcı olur.
- Psikolojik danışmanlık: Tasa, depresyon üzere eşlik edebilecek psikiyatrik durumlarla başa çıkmalarına yardımcı olur ve benlik hürmetlerini güçlendirir. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) üzere yaklaşımlar yararlı olabilir.
- Aile eğitimi ve takviyesi: Ailelerin Asperger sendromunu anlamalarına, çocuklarını desteklemelerine ve uygun stratejiler geliştirmelerine yardımcı olur.
- Eğitsel takviye: Bireyin öğrenme tarzını ve muhtaçlıklarını dikkate alan özel eğitim yaklaşımları sunulur. Görsel takviyeler, yapılandırılmış ortamlar ve kişiselleştirilmiş eğitim planları değerlidir.
- İlaç tedavisi: Asperger sendromunun temel belirtilerini tedavi etmek için ilaç kullanılmaz. Lakin, eşlik eden psikiyatrik durumlar (kaygı, depresyon, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu vb.) varsa, bu durumların idaresi için ilaç tedavisi düşünülebilir.
Tedavi ve dayanak yaklaşımları daima olarak değerlendirilmeli ve bireyin değişen gereksinimlerine nazaran uyarlanmalıdır.
ASPERGER SENDROMU OLAN BİREYLERE NASIL DAVRANILIR?
- Asperger sendromu olan bireylere yaklaşırken anlayışlı, sabırlı ve saygılı olmak temel prensiptir.
- Mecazi tabirlerden, ironiden ve karmaşık cümlelerden kaçının. Ne demek istediğinizi net ve anlaşılır bir biçimde söz edin.
- Uzun ve karmaşık talimatlar yerine, adım adım ve kısa talimatlar verin. Gerekirse görsel takviyeler kullanın.
- Başkalarının mimiklerini, vücut lisanını yahut ses tonunu anlamakta zorlanabilirler. Bu ipuçlarının ne manaya geldiğini açıkça tabir edin.
- Rutinlerine bağlılıkları onlar için kıymetlidir. Mümkün olduğunca rutinlerini muhafazaya çalışın ve değişiklikleri evvelce haber verin.
- İlgi alanları sıra dışı görünse bile, onlara hürmet gösterin ve bu bahisler hakkında konuşmalarına müsaade verin. Bu, bağlantı kurmanın bir yolu olabilir.
- Gürültülü ortamlardan, parlak ışıklardan yahut rahatsız edici dokulardan kaçınmalarına yardımcı olun.
- Sosyal etkileşimlerde yahut bağlantıda zorluk yaşayabilirler. Reaksiyon vermeleri yahut anlamaları vakit alabilir. Sabırlı olun ve onlara vakit tanıyın.
- Hatalarını yahut toplumsal olarak uygunsuz davranışlarını nazikçe ve yapan bir biçimde düzeltin.
- Her bireyin güçlü istikametleri vardır. Onların yeteneklerini ve ilgi alanlarını destekleyin.
- Her Asperger sendromlu birey farklıdır. Genellemelerden kaçının ve her birini kendi özgünlüğü içinde kabul edin.
ASPERGER SENDROMU VE OTİZM ORTASINDAKİ FARKLAR
Asperger sendromu, DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nın 5. baskısı) ile birlikte Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) altında bir teşhis kategorisi olarak yer almamaktadır. DSM-5’te tüm otizm tipleri tek bir şemsiye teşhis altında toplanmıştır ve belirtilerin şiddetine nazaran farklı düzeylerde sınıflandırılır. Lakin, geçmişte Asperger sendromu, klasik otizmden birtakım temel farklılıklarla ayrılırdı:
- Dil gelişimi
Asperger sendromlu bireylerde çoklukla lisan gelişimi olağan yahut olağana yakın seyrederken, klasik otizmde lisan gelişiminde besbelli gecikmeler görülebilirdi. - Bilişsel gelişim
Asperger sendromlu bireylerin zeka düzeyleri ekseriyetle olağan yahut üstündeyken, klasik otizmde zihinsel engellilik daha sık görülürdü. - Sosyal ilgi
Asperger sendromlu bireyler toplumsal etkileşim kurmak isteyebilirler lakin bunu nasıl yapacaklarını bilemeyebilirlerken, klasik otizmde toplumsal etkileşime karşı daha az ilgi yahut isteksizlik görülebilirdi.
Günümüzde “Asperger sendromu” terimi hala yaygın olarak kullanılsa da, tanısal olarak OSB şemsiyesi altında kıymetlendirilir ve bireyin belirtilerinin şiddeti ve özelliklerine nazaran takviye ve müdahaleler planlanır.
Çocuğunuzda bu belirtiler varsa öncelikle bir uzman tabipten hakikat teşhis almasını sağlayın. Çocuğunuzun ferdi gereksinimlerine uygun takviye ve müdahale programlarını öğrenin. En değerlisi çocuğunuza karşı sabırlı ve anlayışlı olun.Her çocuk özeldir…
