Foreks – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) blog sayfasında yayımlanan bir tahlilde, Eylül 2023 sonrası periyotta altın fiyatlarındaki keskin artışın konut ve araba piyasalarında talep artışına neden olduğuna işaret edildi.
TCMB’de müdür olarak nazaran yapan Mehmet Selman Çolak ve uzman olarak vazife yapan Mehmet Emre Şamcı tarafından kaleme alınan “Altın Fiyatı Kaynaklı Servet Artışının Konut ve Araba Piyasalarına Etkisi” başlıklı blog yazısı, Merkezin Güncesi sayfasında yayımlandı.
Yazıda ülkemizde vilayet bazında altın mevduat tercihlerindeki farklılıkları kullanarak, altın fiyatındaki artışın konut ve araba üzere alım satıma husus güçlü mal piyasalarındaki tesirini incelendi.
Analiz şu biçimde:
“Küresel ölçekte jeopolitik belirsizliklerin artması ve merkez bankalarının ağır altın alımları ile Eylül 2023-Nisan 2025 devrinde memleketler arası piyasalarda altın fiyatları ABD doları cinsinden yaklaşık %77 yükseldi (Grafik 1). Fiyat artışının da katkısıyla, ülkemizde klâsik servet tutma araçlarından biri olan altının mevduat içindeki hissesinde artış yaşandı (Grafik 2).[1], [2] Altın fiyatındaki yükseliş, Türkiye’de tasarruflarının değerli bir kısmı altın cinsinden olan bölümler için dikkate kıymet ölçüde servet artışı manasına geliyor. Bu türlü bir servet artışının talep üzerinde üst istikametli bir tesiri olacağı kıymetlendirilebilir. Bu yazıda ülkemizde vilayet bazında altın mevduat tercihlerindeki farklılıkları kullanarak, altın fiyatındaki artışın konut ve araba üzere alım satıma bahis güçlü mal piyasalarındaki tesirini inceliyoruz.[3]
Altın mevduatının tasarruf mevduatına oranının, altın fiyatlarının süratle artmaya başladığı 2023 yılı eylül ayında vilayetler ortasında kıymetli ölçüde farklılaştığı görülüyor (Görsel 1). İlgili periyotta vilayetlerin birbirinden büyük ölçüde ayrışmasına neden olacak değerli bir gelişme olmadığından, kelam konusu farklılaşma bize altın fiyatının servet artışı kanalıyla konut ve araba piyasalarındaki tesirlerini inceleme fırsatı sunuyor.[4]
Servet tesirinin varlığına yönelik kıymetli bir ipucunu, mevduattaki altın hissesinin yüksek olduğu vilayetlerdeki konut ünite fiyatlarının 2023 yılı son çeyreğinden itibaren öbür vilayetlerden besbelli ölçüde ayrışmasında gözlemliyoruz (Grafik 3).
Altın fiyatları kaynaklı servet artışının konut ve araba piyasalarındaki tesirlerini ampirik olarak test etmek için, vilayetler ortasında altın mevduatı oranındaki farklılaşmayı dikkate alan bir farkların farkı tahlili yapıyoruz. Grafik 4, 2023 eylül ayında altın mevduatı oranı Türkiye ortalamasına eşit (%9,4) olan bir vilayet için konut ünite fiyatlarındaki altın fiyatları kaynaklı ek değişim kestirimlerini çeyreklik periyotlar bazında farklı ayrı gösteriyor. Grafik 5’te ise konut ve araba satış/fiyat göstergeleri üzerinde altın fiyatlarının 2023Ç3 sonrası için ortalama ek tesirleri yer alıyor. Tahlil sonuçlarına nazaran:
- Altın fiyatlarındaki artış öncesinde konut ünite fiyatları ile altın mevduat oranı ortasında bir bağ bulunmazken 2023Ç4 ve sonrasında altın mevduat oranı ile konut ünite fiyatları ortasında olumlu ve istatistiki olarak manalı bir ilgi gözleniyor (Grafik 4). Konut fiyatlarını belirleyen vakte bağlı olmayan öbür özellikler denetim edildiğinde, altın fiyatlarındaki artış, ortalama altın mevduatı oranına sahip bir vilayet için 2023Ç3 sonrası devirde konut ünite fiyatlarında ortalama %11 ek artış ile bağlı. Altın hissesi ve konut fiyatlarındaki müspet alaka göz önünde bulundurulduğunda, altın kaynaklı servet tesirinin konut fiyatlarında üst taraflı tesir yaptığı söylenebilir (Grafik 5).
- Toplam konut satış adedinde ise altın mevduatı oranına nazaran manalı bir izafî farklılaşma gözlenmiyor. Bu bulgu kısa vadede konut arzının esnek olmaması nedeniyle artan talebin fiyatlara yansıdığına ve bu nedenle satışlarda manalı bir artışın olmadığına işaret ediyor.
- Servet tesirinin daha besbelli olmasını beklediğimiz ipoteksiz satışların toplam konut satışlarındaki hissesi, mevduatta altın oranı arttıkça izafi olarak yükseliyor. Bu durum hanehalkının altın bazlı çıkarlarını kredi şartlarından bağımsız olarak direkt konut alımına yönlendirdiğine, sıkı finansal şartlara karşın talebin servet tesiri kaynaklı dirençli olduğuna dair bir işaret.
- Otomobil satışları altın fiyatlarındaki artış sonrası yüksek altın mevduatı oranına sahip vilayetlerde nispî olarak artıyor.[5] Konuttan farklı olarak araba arzının nispeten esnek olması, talep artışının direkt satışlarda gözlenmesine neden oluyor.
Özetle, tahlillerimiz Eylül 2023 sonrası devirde altın fiyatlarındaki keskin artışın konut ve araba piyasalarında talep artışına neden olduğuna işaret ediyor. Talep artışı, arzı esnek olmayan konut piyasasında fiyatlarda, arzı nispeten esnek olan araba piyasasında ise satış adetlerinde artış olarak karşımıza çıkıyor.
[1] World Gold Council Central Bank Statistics. [2] Benzer formda fiziki altın varlıklarının da arttığı varsayım ediliyor. Ayrıntılı bilgi için:TCMB, Enflasyon Raporu 2025-I, Kutu 2.5 Hanehalkı Varlıklarında Değerleme Tesiri. [3] Teorik olarak hane halkı servetinde varlık fiyatları kaynaklı bir artış yaşadığında bu durum tüketim talebinde artışa neden olarak mal ve hizmet kümelerinde fiyatların yükselmesine yol açabiliyor (Chodorow-Reich vd., 2021, Mian ve Sufi 2011). Son periyotlarda kripto paralar üzere alternatif yatırım araçlarındaki fiyat dalgalanmalarının tüketime ve mahallî konut fiyatlarına tesirine dair araştırmalar da yapılıyor (Aiello vd, 2023). [4] Altın tasarrufu tercihini temsil etmek için kullandığımız altın hesaplarının gerçek kişi mevduat içindeki hissesi (altın oranı) üzerine yaptığımız incelemelerde, altın oranının toplam finansal sistem tasarruflarının GSYİH içindeki hissesi ile negatif bağlantılı olduğunu (sosyoekonomik değişkenler denetim edildiğinde de) buluyoruz. Bu durum mevduattaki altın oranının sistem içindeki ve dışındaki toplam altın tasarruf eğilimi için güzel bir gösterge olduğuna işaret ediyor. [5] Bu çalışmada sıfır araba (yeni kayıt) satışları için TÜİK Motorlu Kara Taşıt İstatistikleri kullanılmıştır.
