The New York Times için Adriana Loureiro Fernandez
Surinam, diğer düşük ve orta gelirli ülkeler gibi, yıllarca süren düşük faiz oranlarının teşvik ettiği borçlanmanın ardından savunulamaz borçlarla karşı karşıya kaldı.
Paramaribo Limanı, Surinam’ın kargo taşımacılığının çoğunu üstleniyor ve başkente ve büyük şehirlere hizmet veriyor.
Bir sebze kamyonu Paramaribo’nun Merkez Pazarından ayrılır. Surinam’daki enflasyon oranı yüzde 60’a yakın.
Surinam cumhurbaşkanı, geniş ofisinde, tropik güneşe karşı çekilmiş ten rengi perdeleriyle, dışarıda toplanan grevci öğretmenlere sempatisini dile getirdi, daha yüksek maaş talep ederken onunla alay etti.
Üç yıllık tam anlamıyla bir felaket, bu Güney Amerika ülkesindeki harcama gücünü yok etti – küresel krizlerin onlarca yıllık müsrif yönetimin üzerine inmesinin bir sonucu. Gıda ve yakıt fiyatları yükseldi, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı savaşıyla daha da kötüleşti. Pandemi ölüm ve korku yayarken ulusal para birimi düştü ve ekonomi çöktü.
Başkan Chandrikapersad Santokhi, “Halkımın üzerindeki ağır yük,” ona “yardım sağlamak için ahlaki bir sorumluluk” verdi.
Yine de sunacak çok az şeyi vardı. 600.000 nüfuslu ülkesinin kaderi jeopolitik çapraz ateşe yakalandı ve yardıma erişimi ABD ile Çin arasındaki çatışma nedeniyle gecikti.
Ertesi hafta, Uluslararası Para Fonu’ndan bir delegasyon, Bay Santokhi’nin yönetimini bir dizi harcama kesintisi yapmaya teşvik etmek için Washington’dan gelecekti. Bütçede kemer sıkma, fonun kurtarma programının temel şartıydı – Surinam’a 2,4 milyar dolarlık dış borç ödemelerini sürdürmesi için gerekenleri sağlamak üzere tasarlanmış üç yıllık, 690 milyon dolarlık düşük faizli kredi paketi.
IMF ve onun en etkili katılımcısı olan ABD başka bir şey daha istiyordu: Çinli alacaklıların, Surinam’ın yol ve konut inşa etmek için kullandığı 545 milyon dolarlık borcu yeniden yapılandırması konusunda kararlıydılar.
Surinam’ın karşı karşıya olduğu zorluklar, küresel finanstaki yeni karmaşıklıklardan birini göstermektedir. Çok sayıda orta ve düşük gelirli ülke derinleşen bir borç kriziyle boğuşurken, yardım genellikle geleneksel olarak baskın olan Batılı kurumlar ile yükselen önemli bir oyuncu olan Çin arasındaki çatışma nedeniyle sekteye uğruyor.
Geçtiğimiz on yıllarda, İkinci Dünya Savaşı’nın sonunda ABD ve müttefikleri tarafından oluşturulan liberal demokratik düzenin merkezi bir bileşeni olan Uluslararası Para Fonu, faturalarını ödemekte zorlanan ülkeler için tek nakit kaynağıydı. Çin, o zamandan beri Asya’dan Afrika’ya ve Latin Amerika’ya kadar ülkeler için önemli bir borç veren olarak ortaya çıktı. Mali kurumları, IMF’nin öngördüğü kemer sıkma politikalarına bir alternatif sağlayarak, birkaç taleple birlikte kredi veriyor.
Ancak zor durumdaki hükümetler, borç yüklerini azaltmak için alacaklılarla müzakere ederken, IMF ve Biden yönetimi, Çin finans kurumları katılana kadar yardım sağlamakta tereddüt etti. Aksi takdirde, Çinli borç verenlerin başkaları tarafından uzatılan borç affından bedava yararlandıklarını iddia ediyorlar.
ABD ulusal güvenlik danışmanı Jake Sullivan, Nisan ayında Brookings Enstitüsü’nde yaptığı bir konuşmada, “Çin’in artık borç sıkıntısı çeken ülkelere yardım etmede yapıcı bir güç olarak adım atması gerekiyor” dedi.
Yine de giderek daha iddialı bir Çin hükümeti, Washington’a boyun eğmeyi reddetti – ne IMF’ye ne de en büyük hissedarı olan ABD’ye.
Surinam Devlet Başkanı Chandrikapersad Santokhi, “Halkımın üzerindeki ağır yük,” ona “yardım sağlamak için ahlaki bir sorumluluk” verdi.
Surinam’ın başkenti Paramaribo’da isminin açıklanmaması koşuluyla konuşan Çinli bir diplomat, “IMF borç hafifletmeyle ilgili bazı parametreler veriyor, ancak bizim için bağlayıcı olmadığını düşünüyorum” dedi. “Çin yalnızca Surinam hükümeti ile müzakere edecek.”
Bunların tümü, Gana’dan Etiyopya’ya ve Pakistan’a kadar her biri artan borçlarla karşı karşıya olan ve çoğu devlete ait Çinli borç verenlere olan ülkeler üzerindeki baskıların altını çiziyor.
Geçen hafta, Zambiya hükümeti, büyük kısmı Çinli borç verenlere olmak üzere 6,3 milyar dolarlık borcun ödemelerinde üç yıllık bir erteleme sağlayan bir anlaşmayı memnuniyetle karşıladı. Bu, IMF’nin 1.3 milyar dolarlık bir kurtarma paketi kapsamında 188 milyon dolarlık yardım fonu serbest bırakmasının önünü açtı. Anlaşma, Zambiya’nın mali durumunu istikrarsız bir durumda bırakan, ancak bir buçuk yıl süren eziyetli müzakerelerin ardından geldi.
Küresel sorunlar, düşük gelirli ülkeleri sıklıkla savunulamaz finansal yükümlülüklerle karşı karşıya bırakıyor. Borçlanmayı teşvik eden yıllarca süren düşük faiz oranlarının ürünü olan mevcut felaket dalgası, ekonomiler daralırken sağlık sistemleri üzerindeki yükleri artıran pandeminin sefaletiyle birleştiğinde özellikle içler acısı.
Bu sefer, çözüm, dünyanın en büyük iki ekonomisi arasında gelişen düşmanlıklar tarafından rahatsız edildi.
Surinam Dışişleri Bakanı Albert Ramdin, “İster Çin ister ABD olsun, büyük güçlerin bir yükümlülüğü varsa, o da dünyaya bir miktar kesinlik ve güvenlik sağlamaktır” dedi. “Belirsizlik endişe yaratacak ve ülkeleri taraf seçmeye zorlayacak.”
20 ülkeden oluşan Grup tarafından yaklaşık üç yıl önce hazırlanan sözde Ortak Çerçeve’nin, ülkeler iflasa sürüklendiğinde ne olacağına dair bir şablon sağlaması bekleniyor. Hükümetler, özel alacaklılar ve Uluslararası Para Fonu gibi kurumlar, borç yeniden yapılandırmalarını koordine ederek, zor durumdaki ülkelerin gelecekteki ödemelerini yönetmelerine izin verecek.
Ancak IMF, şartların varsayılan hakemi olarak hizmet ediyor. Çin hükümeti kabul etmeye isteksiz olduğundan, sistem ele geçirme eğilimindedir.
Cenevre’deki Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nda ülke borç uzmanı Daniel Munevar, “Oyunun kurallarının ne olması gerektiği konusunda söz sahibi olmak isteyen yeni alacaklılarınız var” dedi.
Munevar, borçlu ülkelerdeki sıradan insanların endişelerinin tipik olarak “hiçbir yerde görülmediğini” ekledi. Daha ziyade, alacaklıların çıkarlarını karşılayan siyasi olarak yüklü müzakereler tarafından kapsanıyorlar.
Surinam’da, başkentin güneyindeki Sunny Point mahallesi gibi yerlerde masraflar aileler tarafından karşılanıyor.
26 yaşındaki Mametoen Misiedjan ve 4 aylık kızı, üç baldızı ve sekiz çocuğuyla birlikte kayınvalidesinin iki yatak odalı beton evine tıkıştırıldı. Küçük çocuklar, lağım sularının aktığı bir hendeğin yanında toprakta oynadılar.
Kendi evinin kirası imkansız hale geldikten sonra yakın zamanda taşınmıştı.
Bayan Misiedjan, çocuk bezlerini nasıl ödeyeceği ve pirinç, sebze ve tavuğun artan maliyetleri nedeniyle yiyecek porsiyonlarını azaltmak zorunda kaldıktan sonra anne sütünün etkilenip etkilenmeyeceği konusunda endişeliydi.
“Hiç umudum kalmadı,” dedi. “Oturup ağlıyorum.”
Felaket Kökleri
Surinam’ın modern tarihi, büyük ölçüde, küstahça zenginlik peşinde koşan yabancıların hikayesidir.
Toprağı, Hollandalıları 17. yüzyılda İngiltere ile bir ticaret yoluyla kontrolü ele geçirmeye ve bugün daha çok New York City olarak bilinen New Amsterdam kolonilerini değiştirmeye ikna edecek kadar verimliydi.
Hollandalılar, şeker tarlalarında çalışmak için Batı Afrika’dan köleleştirilmiş insanları ve Java ve Hindistan’dan sözleşmeli işçileri getirdi.
Daha yakın zamanlarda, Amerikalı alüminyum üreticisi Alcoa, halka ucuz elektrik de sağlayan bir hidroelektrik barajından güç alan bölgenin ilk alüminyum üretim kompleksini kurdu.
Alcoa’nın yerel yan kuruluşu yedi yıl önce santrali kapattığında, hükümet artan üretim maliyetlerini karşılarken ucuz elektrik dağıtmaya devam etti.
Bay Munevar tarafından yapılan bir analize göre, bu sübvansiyonlar şaşırtıcı oranlara ulaştı. Surinam’ın borç krizinin kökleri buradaydı.
2016 yılına kadar hükümet, 478 milyon dolarlık bir kurtarma paketini kabul ederek Uluslararası Para Fonu’ndan yardım istedi. Fon, Surinam’ın su, gaz ve elektrik için hurda sübvansiyonları talep etti.
Ülke daha sonra, mirası 15 siyasi muhalifi öldürmekten cinayet suçlaması ve Hollanda’da uyuşturucu kaçakçılığı suçlamalarından 11 yıl hapis cezası içeren Dési Bouterse tarafından yönetildi.
Hükümeti IMF’den ilk 81 milyon dolarlık taksiti aldı, ancak daha sonra programdan ve bütçe kısıtlamalarından vazgeçti. Bunun yerine, çoğu Çinli alacaklılardan olmak üzere yaklaşık 1,5 milyar dolar borç aldı.
Son araştırmalara göre, Çin finans kurumlarından sıkıntı içindeki ülkelere verilen krediler büyük ölçüde genişleyerek IMF’nin faaliyetlerinin yaklaşık beşte birine ulaştı. Araştırmaya göre, borç kriziyle karşı karşıya kalan yaklaşık iki düzine ülke, 2016’dan bu yana 185 milyar dolardan fazla kredi aldı.
Bu paranın çoğu Çin’in merkez bankası olan Çin Halk Bankası’ndan kredi olarak geldi ve sıklıkla diğer Çinli borç verenlere kredi ödemeleri yapmak için kullanıldı.
Surinam, Çin merkez bankasından yaklaşık 160 milyon dolarlık bir kredi limiti aldı. Çinli telekomünikasyon ekipmanı üreticisi Huawei’ye bir cep telefonu sistemini yükseltmesi için ödeme yapmak üzere bu fonların bir kısmını kullandı. Surinam ayrıca Çin hükümetinin politikalarını desteklemek için borç veren devlete ait bir kurum olan Çin İhracat-İthalat Bankası’ndan 300 milyon dolardan fazla borç aldı.
Surinam, bir dönem, ülkenin ihracat gelirlerinin yarısından fazlasını sağlayan altın fiyatındaki artış nedeniyle borç ödemelerini yönetebildi.
Ardından pandemi geldi. Emtia fiyatları, tıpkı sağlık hizmetleri maliyetleri arttıkça düştü.
Bay Bouterse, Mayıs 2020’de yapılan bir seçimde mağlup oldu. Gücü Bay Santohki başkanlığındaki bir koalisyon hükümetine devretti.
Yeni başkan, 2020’de yaklaşık yüzde 16 oranında daralan bir ekonomiyi devraldı. Para birimi sonunda yüzde 80 oranında değer kaybetti.
Bu, benzinden temel gıdalara kadar ithalatın maliyetini artırdı. Enflasyon oranı 2021’de yüzde 74 ile zirve yaptı ve yüzde 60 civarında kalıyor.
Bir savunuculuk kuruluşu olan Debt Justice’e göre, Surinam’ın borç ödemelerini yönetmek için gereken devlet geliri miktarı 2022’de yüzde 13,6’dan geçen yıl yüzde 25,3’e yükseldi.
Bu, diğer her şey için daha az para bıraktı.
Paramaribo şehir merkezindeki ‘S Lands Hastanesinde, ameliyatlar artık çok pahalı hale gelen ilaçların ve anestetiklerin doğaçlama olarak değiştirilmesini gerektiriyor.
Hastanenin Hollanda eğitimli tıp direktörü Soenita Nannan Panday-Gopisingh, “Alarm zilleri çalıyor,” dedi.
Hiçbir alternatif görmeyen Bay Santokhi’nin hükümeti IMF’ye döndü
‘Artık Kapana kısıldık’
Fon, önceki programın bozgununu göz önünde bulundurarak Surinam ile yeniden ilişki kurma konusundaki endişeleri besledi. Ancak yetkililer yeni hükümeti desteklemek için can atıyordu.
Nisan 2021’de IMF personeli, Surinam’ın kamu harcamalarını ulusal ekonomik çıktının yüzde 10’u kadar kısmasını zorunlu kılan yeni bir kurtarma planını kabul etti.
Ancak, personel Çin hükümetinden borç hafifletmeyi kabul edeceğine dair güvence istediğinden, fonun yönetim kurulu programı o yılın Aralık ayının sonlarına kadar onaylamadı.
Surinam maliye bakanı Stanley Raghoebarsing, “O dönemde ezildik,” dedi.
Mart 2022’de fon, 55 milyon dolar daha serbest bıraktı. İki ay sonra, bir IMF heyeti Surinam’ı ziyaret etti ve hükümetin bir sonraki nakit akışını almaya hak kazandığını duyurdu.
Ancak yönetim kurulu, IMF sürecinden olağanüstü bir sapma olarak asla oylama yapmadı.
Paramaribo limanı.
Enflasyon, gıda fiyatlarının önemli ölçüde artmasına neden oldu.
Surinam’ın ana ihracatı mineraller, odun, petrol ve balıktır.
Gecikme, güçlü bir aktörün endişelerini yansıtıyordu: Süreçle ilgili iki kaynağa göre, Amerika’nın IMF ile ilişkisini yöneten ABD Hazinesi, Çin’i borç erteleme taahhüdüne zorlamak için fona parayı durdurması için baskı yaptı.
Yayınlandıktan sonra, bir Hazine temsilcisi olan Megan Apper, bu hesaba itiraz eden bir açıklama yaptı. Açıklamada, “Bu suçlama yanlıştır” denildi.
Hazine Bakanı Janet Yellen geçenlerde Kongre ifadesinde, IMF ve Dünya Bankası’nı “Çin gibi diğerlerinin şeffaf olmayan, sürdürülemez borç vermelerine karşı önemli bir denge unsuru” olarak tanımladı.
Bu, Çin hükümetinin azarlamasına neden oldu. Bir dışişleri bakanlığı sözcüsü düzenlediği basın toplantısında, “IMF, ABD’nin ‘Uluslararası Para Fonu’ değildir” dedi.
Mayıs ayında, özel tahvil sahipleri, yakın zamanda denizaşırı petrol buluntularından elde edilen gelir garantisi karşılığında Surinam’daki borçlarının yüzde 25’ini affetmeyi kabul ettiler.
Bu ay fon, Surinam hükümetini “mali disiplini yeniden tesis ettiği” için övürken 53 milyon dolar daha serbest bıraktı.
‘Başkan saklanıyor’
Washington ve Pekin’deki yetkililer defterleri incelerken, Surinam halkı ciddi bir kıtlıkla boğuşmaya devam ediyor.
Mayıs ayının bunaltıcı bir Salı sabahı saat 11’den hemen önce, dört düzine öğretmen, yapraklı bir badem ağacının altına sığınarak çamurlu Surinam Nehri kıyısında toplandı. Daha yüksek ücret talep etmek için başkanlık sarayına doğru yürümeye hazırlandılar.
Bir devlet lisesinde öğretmen olan 48 yaşındaki Eufrazia Martin, ulusal para birimi düşerken maaşının değerinin ayda yaklaşık 800 dolardan 200 dolara düştüğünü görmüştü.
Hollanda’daki akrabalarının yardımıyla ailesini besleyebildi. Öğrencilerinin çoğu daha az şanslıydı.
Her gün gelip ‘Açım’ diyen çocuklar var” dedi.
Bazı çocuklar, benzin fiyatıyla birlikte ücretler arttığı için ailelerinin minibüs parasını ödeyememeleri nedeniyle okula gidemedi.
Bazıları, ailelerine yardım etmek için okul sonrası işlerde çalıştıkları için derslerine konsantre olamayacak kadar yorgundu.
Bazı kızlar evlerine para kazanmak için kendilerini erkeklere sattılar, hamile kaldılar ve okulu bıraktılar.
Bayan Martin, başkanla görüşmek üzere kabine ofisine gidiyordu.
Kurşun rengi gökyüzü yerini sağanak yağmura bırakırken o ve bir avuç başka lider binaya girdi. On beş dakika sonra tekrar dışarıdaydılar.
Yaklaşık 100 kişilik bir protestocu alaylı tezahüratlar yaparken, “Bize başkanın bulunamadığını söylediler,” dedi.
Felemenkçe “Başkan saklanıyor,” diye bağırdılar.
Bayan Martin, başkanın hiç para bulamayabileceğini düşünmeye istekliydi. Ama onun gelmemesine göz yumamazdı.
“Bu saygısızlık,” dedi. Gelip bizimle konuşursa belki anlarız” dedi.
Ank Kuipers raporlamaya katkıda bulundu.
