Foreks – Makine İhracatçıları Birliği (MAİB) tarafından paylaşılan makine imalat sanayi konsolide bilgilerine nazaran, 2025 yılının birinci 5 ayında Türkiye’nin hür bölgeler dâhil toplam makine ihracatı 11,5 milyar dolar oldu. Fiyat performans ekseninde Batı ile Doğu malları ortasında en düzgün seçenek olarak görülen Türk makinelerinin son periyotta süratle kıymetlenmesine dikkat çeken Makine İhracatçıları Birliği Lideri Kutlu Karavelioğlu, “AB genelinde %2,5 artış sağladığımız birinci 5 ayda Yakın ve Orta Doğu’da %8’e yakın daralmış olmamız, teknolojik hassasiyeti olan gelişmiş ülkelerde hissemizi korurken, fiyat hassasiyeti olan pazarlarda hisse yitirdiğimizin bir göstergesi. Bu durum, ÜFE’deki döviz bazlı yükselişi salt kalite ve verimlilikle açıklamaya çalışan tezlerle çelişen bir durum” dedi.
Makine imalat sanayi konsolide bilgilerine nazaran, Ocak-Mayıs periyodunda hür bölgeler dâhil toplam makine ihracatı %1,2 gerileyerek 11,5 milyar dolar oldu. İhracatı ölçü bazında %6,2 azalan makineciler, ortalama ünite fiyatlarını %5,3 artırarak 7,8 dolara taşıdı. Yıllıklandırılmış bilgilere nazaran ihracat %0,5 azalışla 28,1 milyar dolar oldu. Ocak-Mayıs periyodunda KG başına ihracat ünite fiyatları, Türkiye’nin makine ihracatında 1,3 milyar dolar ile birinci sırada gelen Almanya’da 10,1 dolar olurken, 729 milyon dolar ile ikinci sırada gelen ABD’de 16,1 dolar olarak gerçekleşti. Bu devirde ihracatın %12,3 arttığı İtalya üçünü sırada yer aldı. Birinci 10 ülke ortasında yer alan Birleşik Krallık, Romanya ve İspanya’da %14,3 ila %28,5 dolayında artışlar gerçekleşti. Alt kısımlar ortasında birinci sırada gelen içten yanmalı motor ve aksamları ihracatı %3,5 artışla 1 milyar dolar eşiğini geçti. 689 milyon dolar ihracat yapılan inşaat ve madencilik makineleri %18,8 daraldı. İhracatın %15,6 azaldığı traktörler, tarım ve ormancılık makinelerinde fiyat 491 milyon dolar oldu.
“Fiyat odaklı pazarları kaybediyoruz”
Türkiye’nin makine ihracatında uzun yıllardır birinci sırada gelen Almanya’daki gelişmelere değinen Makine İhracatçıları Birliği Lideri Kutlu Karavelioğlu, bu pazarda yaşanan süreçleri şu biçimde kıymetlendirdi:
“Almanya’da, geçen yılın tamamına hâkim olan düşük iç talep işletmeleri rekabetçi ölçeklerden uzaklaştırmış, 2024 yılı makine üretiminde %7,5; ihracatında ise %5 gerileme kaydedilmişti. Bu yıla yeni siparişlerde toparlanma ile başlayan Almanya’daki işletmeler, birinci çeyrekte %5 kadar düşen ihracatlarına karşın tarife savaşlarındaki meçhullüğü yatırım iştahına çevirmeye odaklanan Alman hükumetinin direkt dayanak programları ile moral kazandılar. ABD ve Çin’e ihracatta yaşanan sert daralmayı öbür pazarlarda telafi etme uğraşına giren bu işletmeler, bizim doğal pazarlarımız olan Yakın ve Orta Doğu’da %14’e yakın ihracat artışı sağladılar. Bunu AB’nin süratle çeşitlendireceği STA’lara ve müşterilerine sundukları uzun vadeli finansman imkanlarına bağlamak mümkün. Bir öteki sebebi ise fiyat performans ekseninde Batı ile Doğu malları ortasında en uygun seçenek olarak görülen Türk makinelerinin süratle değerleniyor oluşu. AB genelinde %2 artış sağladığımız birinci 4 ayda Yakın ve Orta Doğu’da %6’ya yakın daralmış olmamız, teknolojik hassasiyeti olan gelişmiş ülkelerde hissemizi korurken, fiyat hassasiyeti olan pazarlarda zaafa düştüğümüzün bir göstergesi. Bu durum, ÜFE’deki döviz bazlı yükselişi salt kalite ve verimlilikle açıklamaya çalışan tezlerle çelişen bir durum. Gelişmiş ülkelerin kendi endüstrisini korumak için enflasyonist tarifeler de dahil her türlü tedbiri aldığı bir periyotta, enflasyonla çaba saikiyle ithalatı kolaylaştırmanın üretimden çok tüketime katkı yaptığı ortada. Dezenflasyonist yaklaşımın iç talebi kısmak kadar, sanayi arzını koruyacak tedbirleri ihmal etmemekten geçtiği de çok açık.”
“Avrupa acil aksiyonları hayata geçiriyor”
Şirketlerin rekabet gücünü, yatırım kabiliyetleri ve temel teknolojilerdeki yenilenmelerini geliştirecek tedbirlerde geciken Avrupa’nın acil harekete geçtiğine dikkat çeken Karavelioğlu şunları söyledi:
“Çin’in ticari teşebbüslerine verilecek en yeterli cevabın pazarı birleştirmek olduğuna inanan AB’nin regülasyon yükünü azaltmaya yönelik yeni siyasi taahhüdü, milletlerarası rekabet, jeopolitik tansiyonlar ve yapay zeka üzere ileri teknolojilerin süratli yükselişi karşısında kıymetli bir adım. Yabancı yatırım çekme konusunda son 10 yılın en düşük düzeylerine gelen ama global belirsizlikler büyüdükçe cazibe kazanmakta olan AB, Hudutta Karbon Düzenleme Mekanizması’nı ötelemek ve sürdürülebilirlik raporlama yükümlülüklerini kolaylaştırmak üzere önlemler geliştiriyor. İşletmelerin, düzenlemelerin yoğunluğu ve uygulama yükünden kurtulmak için bastırdığı bu devrin bir konusu da İkiz Dönüşüm sürecine savunma endüstrinin entegrasyonu… Zırhlı araçlar, üretim sistemleri ve irtibat tahlilleri üzere güvenlik odaklı sistemlerin klasik makine sanayiine dayalı bileşenleri gerektirdiği bu süreçte, Türkiye kalite ve standartlara uygun proses yeteneği ile kıymetli rol oynayabilir.”
“Yeni Teşvik Mevzuatı yerli makineleri öncelemeli”
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Cumhurbaşkanı Kararı’nı olumlu bulduklarını belirten Karavelioğlu, teşvik sisteminin dünyadaki müdafaacı eğilimlere paralel olarak yerli makinelere öncelik sağlayacak formda uygulanması gerektiğine dikkat çekerek şunları tabir etti:
“Yeni teşvik sistemi içinde teknoloji tabanlı yerlileştirme gayesini benimseyen Ulusal Teknoloji Atağı ve kritik teknolojileri odağına alan Stratejik Atılım programları makine kesimi için aktif sonuçlar doğurabilecek zemindeler. Sektörel envanterimiz içinde noksanlığı çekilen ileri teknolojili kimi makineler ve donanımları, 2019 yılında hayata geçen bu program kapsamında geliştirilmekte ve ihracat ünite fiyatlarımızın ve katma kıymetinin artışına takviye vermekteler. Fakat, yeni teşvik sisteminin istek edilen sonuçları verebilmesi için 1 milyar TL’lik taban yatırım meblağının bölümün KOBİ yapısına uygun olacak bir düzeye çekilmesinin ve %25’lik makine teçhizat takviyesinin vaktiyle İVME Programı’nda da olduğu ve şimdilerde global konjonktürün dayattığı üzere yerli makinelere verilmesinin daha isabetli olacağını düşünüyoruz. Teşvik Sistemi’nde 233 GTİP’in gümrük vergisi muafiyeti kapsamı dışına çıkarılması, teşvik siyasetlerinin seçiciliğini ve odaklanmasını artıran yapısal bir düzenleme olmakla birlikte, kapsam içinde kalan başka bütün GTİP’ler ek gümrük vergileri ihdas edilmesini gerektiren haksızlıklar karşısında savunmasız kalmaya devam edeceklerdir. Makinelere dair GTİP’lerin sayısının 88’den 123’e çıkarılmış olmasından şad olmakla birlikte yerli makinelerin öncelenmediği bütün düzenlemelerin ithalatı da teşvik edeceğini biliyoruz.”
İlk çeyrekte %4,4 gerileyen makine ithalatının Nisan’da %9,7’lik sıçrama yaptığına dikkat çeken Karavelioğlu, 2024’te makine ithalatında sağlanan daralmanın sonuna gelindiğini belirterek şunları söyledi:
“Makine ithalatının Nisan’da aylık 4 milyar doları aşması ve Çin’den yapılan makine ithalatının birinci 4 ayda %13,7 artarak 4,1 milyar dolara ulaşması, Çin’in agresif ticari siyasetlerine karşı önlemler geliştirmekte ileri ülkeler kadar kararlı olmadığımızın bir işareti olarak görülebilir. Almanya’nın sanayi örgütlerinden VDMA’nın da dikkat çektiği üzere, sorun sırf Çinli şirketlerin daha düşük üretim maliyetlerine sahip olmaları değil, devlet tarafından sübvanse edilerek adil rekabet kaidelerine uymamaları. Bu kasıtlı ve ısrarlı tavır, yalnızca Türkiye’de değil, dünyanın küçüklü büyüklü bütün makine pazarlarında yerli imalatçıyı güç duruma sokmayı hedefliyor.”
“İmalat sanayiinin hareket alanı kalmadı”
Yurt içi ve yurt dışı şartların yarattığı karşı rüzgâra direnmeye çalışan imalat sanayiinin gücünün tükenme noktasına geldiğini ve artık bir hareket alanı kalmadığını söz eden Karavelioğlu şunları söyledi:
“Sıkılaşma siyasetleri kısa vadede finansal istikrarı gözetiyor olsa da makine üzere yatırım ve finansmanla direkt bağlantılı bir bölümün üzerinde uzun vadeli baskı kuruyor. Sabit sermaye yatırımlarının %2,1 büyüdüğü birinci çeyrekte büyümenin tamamı inşaat yatırımlarından kaynaklandı. Birebir periyotta makine teçhizat yatırımları %1,8 daralırken, makine dalındaki üretim %8,7 oranında azaldı, ki bu oran genel imalat sanayindeki %2,7’lik gerilemenin çok üzerindeydi. Makine bölümündeki üretim Nisan’da %4,9 artışla yıl başından beri birinci defa artıya geçmiş olsa da datalar yavaşlamanın süreksiz olmadığını, yatırım ve rekabet ortamını olumsuz etkileyen şartlarla, daha da derinleştiğine işaret ediyor. Denetimli küçülme ve maliyet idaresini hayati hale getiren bu süreç hem iç üretim kapasitesinin yenilenmesini hem de teknolojik dönüşümü geciktirerek geleceğe dönük yatırım iştahını da olumsuz etkiliyor. Tekrar bir inanç ortamı oluşturulabilmesi için ucuz ithalat baskısına karşı tedbirler alınması, finansmana erişim imkânlarının ve ihracat pazarlarına yönelik takviyelerin artırılmasına gereksinim var.”
