Foreks – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Lider Fatih Karahan, TCMB 93. Olağan Genel Heyet Toplantısı’nda konuştu.
Karahan, enflasyonda kalıcı düşüş ve fiyat istikrarı sağlanana kadar sıkı para siyaseti duruşunun sürdürüleceğini belirterek, “Bu doğrultuda, siyaset faizini; enflasyon gerçekleşmeleri, ana eğilimi ve beklentileri göz önünde bulundurarak öngörülen dezenflasyon sürecinin gerektirdiği sıkılığı sağlayacak biçimde belirleyeceğiz. Enflasyonda bariz ve kalıcı bir bozulma öngörülmesi durumunda para siyaseti duruşumuzu sıkılaştıracağız.” dedi.
Karahan’ın konuşmasının tamamı şu halde:
“Merkez bankalarının toplumsal refah artışına en büyük katkısı fiyat istikrarını sağlamalarıyla gerçekleşir. 2024 yılı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının bu şuurla kararlı adımlar attığı, böylelikle dezenflasyon sürecinin başladığı bir yıl oldu.
Genel Kurul’da görüşeceğimiz gündem unsurlarına geçmeden evvel 2024 yılı başından bu yana makroekonomik gelişmelere dair değerlendirmelerimizi ve para siyaseti uygulamalarımızı özetleyeceğim. Daha sonra son devirde piyasalarda yaşanan hareketlilik karşısında aldığımız önlemlerden bahsedeceğim. Konuşmamın son kısmında ise kısaca 2024 yılı kurumsal faaliyetlerimize değineceğim.
2024 yılında global büyüme görünümünde sonlu bir güzelleşme kaydedildi, işgücü piyasalarının arz ve talep istikrarındaki olağanlaşma eğilimi sürdü. Son periyotta global iktisat ve ticaret siyasetlerine ait artan belirsizlikler ve jeopolitik gelişmeler 2025 yılı global büyüme üzerinde aşağı istikametli riskleri artırdı. Global enflasyonda düşüş gözlenmekle birlikte, belirsizliğin yüksek ve risklerin canlı olması, merkez bankalarının temkinli duruşlarını devam ettirmelerine neden oldu.
Ülkemizde ise, 2024 yılının birinci çeyreğinde fiyat ayarlamaları ve öne çekilen talep kaynaklı olarak güçlü seyreden iktisadi faaliyet, nakdî sıkılaşmanın tesirleri ile bilhassa ikinci ve üçüncü çeyrekte yavaşladı. Yılın son çeyreğinde ise kampanyaların tesiriyle hanehalkı talebi ve iktisadi faaliyet evvelki iki çeyreğe nazaran hızlandı. Bu gelişmeler çerçevesinde, 2024 yılı genelinde yurt içi talebin ve net ihracatın büyümeye katkısı istikrarlı seyrederek daha sağlıklı bir görünüme işaret etti. Kelam konusu dengelenmeyle uyumlu olarak iktisadi faaliyet 2024 yılında yıllık bazda yavaşladı ve büyüme oranı yüzde 3,2 olarak gerçekleşti. Üretim tarafından bakıldığında, yılın genelinde büyümenin temel sürükleyicisi hizmetler kesimi olurken, inşaat kesimi bu büyümeye artış tarafında katkı sağladı. 2025 yılının birinci çeyreğine ait talep göstergeleri, yurt içi talebin ivme kaybetmekle birlikte öngörülenin üzerinde seyrettiğini ve enflasyonu düşürücü tesirinin azaldığını ima ediyor. Bu noktada, talep göstergelerini yakından takip ettiğimizi ve talep şartlarındaki gelişmelerin dezenflasyon sürecini olumsuz istikamette etkilemesi durumunda, gerekli tedbirleri alacağımızı vurgulamak isterim.
2024 yılında, ihracat yıllık bazda artarken, ithalat geriledi. Dış ticaret açığındaki azalma ve hizmetler istikrarındaki güçlü görünümün tesiriyle, cari süreçler açığı 2024 yılında bariz halde düştü ve 10 milyar ABD doları olarak gerçekleşti. Hizmetler istikrarındaki güçlü görünüm cari süreçler istikrarına olumlu yansırken, altın, güç ve çekirdek dış ticaret istikrarındaki güzelleşmeler, cari açıktaki düşüşü destekledi. 2025 yılının şubat ayı prestijiyle 12 aylık birikimli cari açık, hizmetler istikrarı fazlasındaki yüksek düzeye rağmen, altın ve güç açıklarındaki artışın tesiriyle 12,8 milyar ABD doları olarak gerçekleşti.
2024 yılının mayıs ayı prestijiyle yıllık yüzde 75,5 düzeyine ulaşan tüketici enflasyonu, 2024 yılının haziran ayında başlayan dezenflasyon süreci ile süratli bir gerileme eğilimine girerek, yıl sonunda yüzde 44,4 olarak gerçekleşti. Nakdî sıkılaşmanın tesiriyle yıl boyunca zayıflama eğilimi gösteren yurt içi talep şartları, yılın ikinci yarısında enflasyondaki düşüşü destekleyici düzeylere geldi. Kredi kullanımı yılın birinci yarısında artışlar sergiledi, fakat alınan makroihtiyati önlemlerin takviyesiyle yılın kalan periyodunda ölçülü seyretti. Türk lirasındaki kıymet kaybının geçen yıla nazaran daha hudutlu olması bu kanaldan gelen enflasyonist baskıları hafifletti.
2024 yılında fiyat ve hammadde kaynaklı maliyet artışları zayıfladı. Emtia fiyatları yılın birinci çeyreğinde bir ölçü yükseldikten sonra yılın kalan kısmında güç kümesi öncülüğünde gerileme eğiliminde oldu. Enflasyon beklentileri enflasyon kestirimlerinin üzerinde seyretmekle birlikte yıl boyunca geriledi. Bu gelişmelerin yanı sıra, besin kümesinde belli periyotlarda ortaya çıkan fiyat artışları, enflasyon açısından bir risk ögesi oldu.
Özetlediğim bu makro görünüm altında, para siyaseti duruşumuzu, dezenflasyon sürecinin devamını sağlayacak halde belirliyoruz. Dezenflasyonun en kısa müddette tesisi, enflasyon beklentilerinin çıpalanması ve fiyatlama davranışlarındaki bozulmanın denetim altına alınması için başladığımız güçlü nakdî sıkılaştırma süreci çerçevesinde, siyaset faizini 2024 yılı mart ayı prestijiyle yüzde 50 seviyesine çıkardık. 2024 yılı Nisan-Kasım devrinde enflasyon üzerindeki üst istikametli risklere karşı ihtiyatlı duruşumuzu koruyarak siyaset faizini yüzde 50 seviyesinde sabit tuttuk.
Aralık ayında ise, siyaset faizinin düzeyini, enflasyon görünümü ve enflasyon beklentilerindeki güzelleşmeyi dikkate alarak yüzde 47,5’e indirdik. Ayrıyeten gecelik vadede borçlanma ve borç verme oranlarının bir hafta vadeli repo ihale faiz oranına kıyasla -/+ 150 baz puanlık bir marj ile belirlenmesine karar verdik.
Politika faizine ek olarak, iktisadi ünitelerin beklentilerindeki ayrışma ve mümkün oynaklıklara karşı, nakdî transferin aktifliğini artırmak emeliyle, 2024 yılında da makroihtiyati siyasetleri uygulamaya devam ettik. Mevduata, kredilere ve likidite idaresine ait tesirli düzenlemeler yaptık.
Bu kapsamda, mali sıkılaştırmayı desteklemek gayesiyle Türk lirası likidite fazlasının giderilmesine yönelik sıkılaştırıcı adımlar attık. Makroihtiyati çerçevedeki sadeleşme kapsamında menkul değer tesisi düzenlemesini yürürlükten kaldırdık, kaldıraç oranına nazaran ek zarurî karşılık tesisi uygulamasını sonlandırdık.
Kur Muhafazalı Mevduat hesaplarının TL’ye geçiş yoluyla kademeli olarak azaltılması hedefiyle, KKM’den TL’ye geçişe ve yenilenmesine ait amaç hesaplamalarında değişiklik yaptık. Buna ilaveten KKM için tesis edilmesi gereken mecburî karşılıklara faiz yahut telafi ödemesi uygulamasını kaldırdık.
2024 yılının haziran ayında başlayan dezenflasyon süreci, 2025 yılının birinci çeyreğinde de devam etti. Mart ayı prestijiyle yıllık tüketici enflasyonu yüzde 38,1’e geriledi. Yılın birinci çeyreğinde emtia fiyatlarında petrol fiyatları öncülüğünde düşüş yaşandı. Temel mal yıllık enflasyonu epeyce ölçülü bir artış sergileyerek yüzde 20’nin altına geriledi. Hizmet enflasyonu ise, ocak ayında, fiyat ve yönetilen/yönlendirilen fiyat ve maktu vergi ayarlamalarının tesiriyle bir ölçü yükselmekle birlikte, şubat ve mart aylarında bariz bir yavaşlama eğilimine girdi. Taze meyve ve zerzevat fiyatlarında yılın birinci iki ayında ölçülü artışlar gözlenirken, mart ayında yaşanan olumsuz hava şartları, meyve ve zerzevat fiyatlarında artışa neden oldu.
Enflasyondaki bu gelişmelere paralel olarak, siyaset faizini ocak ayında %45’e mart ayında ise %42,5’e indirdik. Makro finansal istikrarı korumak, sıkı mali duruşu desteklemek ve para siyaseti transfer sisteminin aktifliğini artırmak için, 2025 yılında da makroihtiyati önlemlere devam ettik.
Bu kapsamda, kredi büyümesi ve kompozisyonunun dezenflasyon patikası ile uyumlu seyrini temin etmek gayesiyle, yabancı para ticari krediler için aylık büyüme sonunu evvel yüzde 1’e daha sonra yüzde 0,5’e indirdik. Türk lirası ticari kredilerde ise KOBİ kredi büyüme hududunu yüzde 2,5; öbür ticari kredi büyüme hududunu yüzde 1,5 olarak belirledik. Bankaların 1 yıla kadar vadeli Türk lirası cinsi yükümlülükleri için mecburî karşılık oranını yükselttik. KKM hesaplarından çıkış stratejisi kapsamında hükmî şahısların hesap açma ve yenileme süreçlerini sonlandırdık.
Konuşmamın bu kısmında sizlere son devir piyasa gelişmelerine ve bu gelişmelerin enflasyon görünümü açısından oluşturabileceği riskleri sınırlamak emeliyle aldığımız önlemlere değineceğim.
Bildiğiniz üzere mart ve nisan aylarında yurt içi ve yurt dışı finansal piyasalarda yaşanan gelişmeler, finansal varlıklarda kıymet kayıplarına neden oldu. Bu gelişmelerin makroekonomik görünümü bozmaması için mali transfer düzeneğini destekleyen ilave adımları acilen attık.
Para Politikası Kurulu olarak, 20 Mart tarihinde orta bir toplantı yaparak sıkı mali duruşu destekleyici önlemler aldık. Bu doğrultuda, Merkez Bankası gecelik borç verme faiz oranını yüzde 44’ten yüzde 46’ya yükselttik. Bunun yanı sıra bir hafta vadeli repo ihalelerine bir müddetliğine orta verdik. Bu sayede 19 Mart günü çok oynaklık sergileyen göstergelerdeki artış daha sonlu kaldı.
17 Nisan tarihinde siyaset faizini yüzde 42,5’ten yüzde 46’ya yükselttik. Ayrıyeten, Merkez Bankası gecelik vadede borç verme faiz oranını yüzde 46’dan yüzde 49’a, gecelik vadede borçlanma faiz oranını ise yüzde 41’den yüzde 44,5’e artırdık. Global ticarette artan müdafaacı eğilimlerin global iktisadi faaliyet, emtia fiyatları ve sermaye akımları kanalıyla dezenflasyon sürecine muhtemel tesirlerini yakından takip ediyoruz.
Piyasadaki oynaklığı sınırlamak üzere TL ve döviz likiditesine yönelik önlemler aldık. Bu kapsamda TL depo ihalelerinin vadelerini uzattık. Ayrıyeten, likidite araçlarımızın çeşitliliğini artırarak vadesi 91 güne kadar likidite senetleri ihraç etmeye başladık. Tahvil piyasasının aktif işleyişini desteklemek için direkt tahvil alımları gerçekleştirdik.
Döviz likiditesine yönelik olarak da TCMB nezdinde TL uzlaşmalı vadeli döviz satım süreçlerine başladık. Likidite şartlarını yakından izlemeye ve likidite idaresi araçlarını tesirli biçimde kullanmaya devam edeceğiz.
Finansal piyasaların faal işleyişinin sürmesi gayesiyle, piyasa kuralları içinde tüm para siyaseti araçlarını kararlılıkla kullanmaya devam edeceğiz. Adımlarımızı piyasalarda oluşan oynaklığın makroekonomik tesirlerini sınırlamak emeliyle proaktif bir yaklaşımla belirleyeceğiz.
Enflasyonda kalıcı düşüş ve fiyat istikrarı sağlanana kadar sıkı para siyaseti duruşunu sürdüreceğiz. Bu doğrultuda, siyaset faizini; enflasyon gerçekleşmeleri, ana eğilimi ve beklentileri göz önünde bulundurarak öngörülen dezenflasyon sürecinin gerektirdiği sıkılığı sağlayacak formda belirleyeceğiz. Enflasyonda bariz ve kalıcı bir bozulma öngörülmesi durumunda para siyaseti duruşumuzu sıkılaştıracağız.
Konuşmamın son kısmında 2024 yılındaki birtakım kıymetli faaliyetlerimizi özetlemek istiyorum.
Uyguladığımız siyasetlerin ve aldığımız kararların faal irtibatı ve öteki paydaşlarla eşgüdümü büyük kıymet arz etmektedir. Bu nedenle, fiyat istikrarını sağlama temel hedefimiz doğrultusunda attığımız kararlı adımları, 2024 yılında da yalın, şeffaf ve çift taraflı bir bağlantı siyaseti çerçevesinde kamuoyuyla paylaşmaya devam ettik. Birinci kere kamuoyu ile paylaşılan bir “Araştırma Gündemi” hazırladık.
Geçtiğimiz yıl teknoloji ve finansal altyapıyı daha ağır ve aktif kullanmaya yönelik adımlarımız oldu. Bunlardan kimilerine kısaca değinmek istiyorum.
FAST kapsamında, ödemeler alanında rekabeti ve yenilikçiliği artırmak, yeni ve katma pahalı hizmetlerin sunulmasını sağlamak emeliyle çalışmalarımızı 2024 yılında da sürdürdük. FAST süreç fiyat limitlerini kademeli olarak yükselttik.
Türk lirası tedavülünün kesintisiz sağlanması, şubelerimizde kullanılan banknot sürece sisteminin donanım ve yazılım modernizasyonu, banknot sürece kapasitemizin artırılmasına yönelik çalışmalarımız oldu.
Ulusal ve memleketler arası paydaşlarımızla iş birliğinin güçlendirilmesi ve mevcut münasebetlerimizin derinleştirilmesi kapsamında 2024 yılında da kendi vazife ve yetki alanımız çerçevesinde faaliyetlerimizi sürdürmeye devam ettik.
Temel misyon ve sorumluluklarımız çerçevesinde çalışmalarımızı sürdürürken, kurumsal toplumsal sorumluluk faaliyetleri kapsamında akademik çalışmalara da katkıda bulunmaya devam ettik.
Bir sefer daha vurgulamak isterim ki, fiyat istikrarı; sürdürülebilir büyüme ve toplumsal refah artışı için ön şarttır. TCMB olarak dezenflasyon sürecini sürdürecek, enflasyonu, belirlediğimiz orta amaçlarla uyumlu olacak halde düşürmek için kararlılık ve özveri ile çalışmalarımızı sürdüreceğiz.”